Odleżyny - objawy, jak leczyć i zapobiegać?

Co to są odleżyny?

Odleżyna to skutek długotrwałego ucisku skóry, wskutek którego dochodzi do miejscowej martwicy tkanek. Może mieć ona formę bolesnych, trudno gojących się i otwartych ran. Powstają w miejscach, w których kości dociskają tkanki miękkie do podłoża — np. na pośladkach, piętach, kostkach, okolicach kości krzyżowej.

Jak dokładnie wygląda ten proces? Długotrwały nacisk na naczynia żylne oraz tętnicze powoduje zaburzenia ukrwienia, a następnie wspomnianą martwicę. Problem może dotyczyć naskórka, skóry na całej jej grubości, tkanki podskórnej oraz mięśni, a nawet kości. Niejednokrotnie w odleżynie dochodzi do powstania stanu zapalne, ropienia oraz owrzodzeń.

Czas powstawania odleżyn jest bardzo indywidualny i zależy przede wszystkim od stanu chorego. W niektórych przypadkach uszkodzenie skóry pojawia się już po 2-3 godzinach. Z kolei leczenie odleżyn jest żmudne i bardzo czasochłonne. Dlatego jeżeli mamy do czynienia z pacjentem unieruchomionym w łóżku, tak istotna jest profilaktyka przeciwodleżynowa.

Niektórzy mogą zastanawiać się, czy odleżyny prowadzą do śmierci. Niestety, śmierć to jedna z możliwych konsekwencji powstawania odleżyn. Najczęściej wynika ona z zaniedbania zdrowia pacjenta.

Kto jest narażony na odleżyny?

Na powstawanie odleżyn są narażeni przede wszystkim:

• pacjenci nieuruchomieni w łóżku, np. z ograniczoną ruchomością, niedowładem, nieprzytomni, przyjmujący niektóre leki itp.;
• osoby przebywające w łóżku, a jednocześnie z trudnościami w trzymaniu moczu i stolca — wilgotne środowisko i zanieczyszczenia sprzyjają zmianom skórnym;
• osoby ciepiące na zaburzenia układu nerwowego — porażenia, zaburzenia czucia itp. - w takiej przypadku chory nie odczuwa bólu, nie zmienia więc pozycji i nieświadomie przyczynia się do powstania odleżyn;
• osoby chorujące na cukrzycę, miażdżycę, ale także choroby układu oddechowego;
• osoby borykające się problemami z przemianą materii, np. z niedożywieniem — bardzo niska waga ciała oraz niewielka grubość tkanki podskórnej sprawia, że są bardziej podatne na powstawanie odleżyn. Podobnie jest w przypadku osób z otyłością — u podwyższone ryzyko wynika z większego nacisku na dane partie ciała np. podczas leżenia;
• osoby w podeszłym wieku, co może wynikać jednocześnie z ograniczonej ruchomości, suchości skóry, jak i słabszej regeneracji tkanek;
• czynnikiem „wspomagającym” uszkodzenia tkanek są np. niedobory białka czy elektrolitów we krwi, czyli ogólny kiepski stan organizmu;
• do tego dochodzi nieodpowiednia bielizna oraz pościel.

Jakie są stopnie odleżyn?

Jak wyglądają odleżyny? Klasyfikujemy je według pięciostopniowej skali Torrance'a:

• odleżyny 1 stopnia — lekkie uszkodzenie naskórka, zaczerwienienie, które blednie pod wpływem ucisku;
• odleżyny 2 stopnia — zaczerwienienie nieblednące, do tego przebarwienie i ocieplenie skóry wraz z zapaleniem oraz obrzękiem. Mogą też pojawić się nadżerki oraz pęcherze;
• odleżyny 3 stopnia — skóra jest uszkodzona na pełnej grubości, może być dodatkowo pokryta żółtawymi masami rozpadających się tkanek lub strupem;
• odleżyny 4 stopnia — uszkodzenie tkanki jest znaczne, rana sięga aż powięzi;
• odleżyny 5 stopnia — rana dochodzi aż do mięśni, stawów, ścięgien, kości.

Leczenie odleżyn

Jeżeli mamy do czynienia z początkowymi stadiami odleżyn, leczenie prawdopodobnie będzie być krótkotrwałe, nieuciążliwe i mało kosztowne. Proces gojenia i leczenia rozległych odleżyn może być za to żmudny i czasochłonny. Czasami jedynym rozwiązaniem jest interwencja chirurgiczna.

Trudno określić, ile czasu będzie trwało leczenie odleżyn — zależy to m.in. od ich zaawansowania. Z uwagi na bezpośrednie zagrożenie zdrowia, a w niektórych przypadkach nawet życia chorego, powinien odbywać się pod ścisłym nadzorem specjalisty. Nadrzędnym celem jest zapobieganie powiększaniu się zmian i/lub ich stopniowa eliminacja.

Podstawą leczenia odleżyn są odpowiednie opatrunki. O doborze opatrunków decyduje lekarz. Zazwyczaj nie stosuje się tradycyjnych opatrunków gazowych, a przede wszystkim takie, które tworzą wilgotne, kontrolowane środowisko. Wilgotne opatrunki minimalizują ilość wysięku z rany, a jednocześnie skutecznie izolują ją od otoczenia.

Opatrunki pozostają na ciele stosunkowo długo, bo nawet do 4 lub 7 dni. Nie należy ich zmieniać, dopóki nie jest to konieczne — każda ingerencja oraz ochładzanie rany może naruszać tkankę i spowalniać proces gojenia.

Leczenie odleżyn może obejmować poniższe etapy:

• ocena stanu pacjenta i klasyfikacja ran,
• zastosowanie odpowiednich opatrunków oraz metod leczenia,
• monitorowanie procesu zdrowienia,
• wdrożenie odpowiedniej diety, dzięki której uzupełnione zostaną niedobory w organizmie pacjenta,
• zadbanie o odpowiednią pozycję pacjenta — ciało chorego powinno być tak ułożone, aby nie powodować dodatkowego nacisku na już uszkodzoną tkankę podskórną.

Zapobieganie odleżynom

Jeżeli chory — pacjent lub np. członek rodziny, którym się opiekujemy — ma ograniczoną ruchomość i nie wstaje z łóżka, musimy skupić się na zapewnieniu mu jak największego komfortu.

Jak zapobiegać odleżynom? Profilaktyka zaczyna się już na etapie monitorowania ewentualnych zmian skórnych u osób długo przebywających w jednej pozycji. Przede wszystkim należy zminimalizować ryzyko wystąpienia odleżyn, np. poprzez zmienianie pozycji chorego np. co 2-3 godziny. Upewnijmy się, czy pacjent ma wygodną bieliznę, pidżamę oraz pościel. Unikajmy ceratowych czy gumowych podkładów, które uniemożliwiają przepływ powietrza. Regularnie wymieniajmy pościel na świeżą, jeżeli chory zmoczy łóżko.

Profilaktyka odleżyn wymaga też stosowanie specjalnych materacy przeciwodleżynowych. Niektóre materace rozkładają ciężar chorego po większego powierzchni, inne zaś tworzą zmienny ucisk an ciało, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie stałego dopływu krwi do tkanek. Poza tym pomocne są różnego rodzaju podkłady i pokrowce na materac oraz poduszki przeciwodleżynowe.

Kluczowa jest też prawidłowa pielęgnacja skóry pacjenta. Należy sięgać po delikatne kosmetyki, które łagodzą podrażnienia. Szczególną uwagę trzeba skupić na pielęgnacji miejsc intymnych — tak, aby nie doszło do powstawania odparzeń. Bardzo dobre wyniki w profilaktyce dają też masaże, zwłaszcza z zastosowaniem specjalnych żeli aktywizujących.

Ponadto należy zapewnić pacjentowi odpowiednią dietę — lekkostrawną, ale jednocześnie zawierającą wszelkie niezbędnie składniki odżywcze, witaminy i minerały. Warto włączyć w nią produkty zbożowe, chude mięso, ryby, nabiał, zdrowe tłuszcze (np. orzechy, nasiona i pestki), nasiona strączkowe oraz możliwie dużą ilość warzyw i owoców. Pomocna w przypadku zmian skórnych okazuje się być dieta wysokobiałkowa, która wspomaga proces gojenia i regeneracji. 

Pamiętajmy: im szybciej podejmiemy odpowiednie działania, tym szybciej poradzimy sobie z problemem odleżyn. Odleżyny, choć początkowo wyglądają niegroźnie, mogą przyczynić się nawet do śmierci chorego.