Cukrzyca - objawy, przyczyny, jak się przed nią ustrzec?

To zdecydowanie jedna z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych. W Polsce na cukrzycę chorują aż 3 miliony, a na całym świecie ponad 400 milionów ludzi! Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna szacuje, że w ciągu najbliższych 20 lat liczba chorych wzrośnie aż do 642 milionów. Przeważająca większość przypadków to cukrzyca typu 2, której można zapobiec. Wyjaśniamy, kiedy warto być czujnym i jak możesz się uchronić. 

Czym jest cukrzyca?

To podstępna choroba, która rozwija się latami niezauważona. Niegdyś zazwyczaj prowadziła do śmierci. Przełomem było odkrycie insuliny przez kanadyjskiego lekarza Fredericka Bantinga (otrzymał on za to nagrodę Nobla w 1921 r.).  70 lat później Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna ustanowiła 14 listopada Światowym Dniem Cukrzycy  - w dzień urodzin Bantinga. 

Pod hasłem cukrzyca kryje się w zasadzie grupa chorób metabolicznych, przejawiających się zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi. Są one rezultatem zaburzonej produkcji insuliny lub braku reakcji komórek na nią. Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę niezbędny do metabolizmu węglowodanów. Jeśli jesteśmy chorzy na cukrzycę, poziom cukru po posiłku nie obniża się. Dzieje się tak dlatego, że insulina nie jest wytwarzana, albo organizm nie reaguje na nią. Ciężar metabolizmu glukozy spoczywa zatem na nerkach. Dochodzi przy tym do odwodnienia, gdyż - by wyrównać ciśnienie osmotyczne - zachodzi potrzeba rozcieńczenia glukozy wodą. Nadmiar glukozy we krwi prowadzi też do stanów zapalnych żył i tętnic. Przepływ krwi zostaje więc ograniczony. 

Rodzaje cukrzycy

Cukrzyca typu 1 (insulinozależna) - występuje u ok. 10 proc. chorych, ma podłoże genetyczne. Polega na braku wydzielania insuliny przez trzustkę, gdyż odpowiedzialne za to komórki są niszczone przez układ odpornościowy. 

Cukrzyca typu 2 (nieinsulinozależna) - występuje u ok. 90 proc. chorych. Opiera się na zaburzeniu wydzielania insuliny lub na zaburzonym wykorzystywaniu insuliny przez tkanki (insulinoodporność). Prowadzi do nadmiernej produkcji insuliny, a w konsekwencji do wyczerpania komórek beta trzustki i zaprzestania ich pracy.  Dotyka najczęściej osoby otyłe (aż 80 proc.). 

Cukrzyca w ciąży - występuje u ok. 10 proc. kobiet. Polega na zaburzonym metabolizmie węglowodanów wywołanym przez hormony podtrzymujące ciążę. Ustępuje po porodzie, ale u 5-10 proc. chorych rozwija się cukrzyca typu 2. Może prowadzić do powikłań u dziecka. 

Nieleczona cukrzyca może prowadzić do bardzo poważnych komplikacji (m,in. choroba wieńcowa, niewydolność nerek, udar).

Objawy cukrzycy

Przede wszystkim jesteśmy zmęczeni, ospali, brak nam chęci do działania. Powodem jest to, że glukoza nie zostaje przekształcona w energię. W związku z odwodnieniem ciągle chce nam się pić, a obciążenie nerek skutkuje częstym i zwiększonym oddawaniem moczu. Pojawiają się też uciążliwe objawy skórne - silne przesuszenie śluzówek, zapalenia, grzybice. Rany wolniej się goją. Uciążliwe są też objawy cukrzycy o naturze neurologicznej spowodowane niedokrwieniem: skurcze czy drętwienie kończyn. Pogarsza się wzrok. W zaawansowanym stadium pojawia się charakterystyczny zapach acetonu z ust. Bardzo poważnym symptomem jest tzw. śpiączka cukrzycowa czyli gwałtowna utrata przytomności, która zagraża życiu. Pojawia się gdy poziom cukru przekracza 400 mg/dl (hiperglikemia) lub gdy spada do 70 mg/dl. Niestety często cukrzyca zostaje zdiagnozowana właśnie po takim omdleniu. 

Co ważne, objawy cukrzycy (zwłaszcza typu 2) często nie są widoczne przez bardzo długi czas. Dlatego koniecznie kontrolujmy poziom cukru we krwi. 

Przyczyny cukrzycy

Choć cukrzyca ma podłoże genetyczne, w przypadku cukrzycy typu 2 możemy zapobiec jej rozwojowi. Głównym czynnikiem, który wpływa na pojawienie się choroby jest nadwaga i otyłość. Do zaburzenia pracy trzustki prowadzi tłusta dieta oparta na wysokoprzetworzonych produktach, uboga w warzywa i owoce. Nie bez znaczenia są też: brak aktywności fizycznej, nadmiar stresu, a także oddychanie zanieczyszczonym powietrzem. Badania dowodzą, że pyły zawieszone PM 2.5 nawet w niskich stężeniach zmniejszają wydzielanie insuliny.  

Cukrzyca - dieta i profilaktyka

Jeśli wiemy, co powoduje wzrost ryzyka zachorowania, możemy skutecznie działać. Jako że cukrzyca jest chorobą dietozależną, powinniśmy zacząć od tego, co mamy na talerzu. Przede wszystkim jedz możliwie nieprzetworzone produkty o niskim indeksie glikemicznym czyli wskaźniku poziomu wzrostu glukozy we krwi po posiłku. - Połowę posiłku powinny stanowić warzywa, najlepiej surowe - mówi dietetyczka Agnieszka Piskała-Topczewska. - U osób chorych to konieczność. Surowe warzywa i owoce zawierają rozpuszczalny błonnik. Nie tylko zaspokaja on głód i daje uczucie sytości na dłużej, ale również „zasysa” cukry proste w przewodzie pokarmowym, uniemożliwiając im przedostanie się do krwioobiegu. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca jedzenie 5 porcji surowych warzyw i owoców dziennie. Jedną czwartą posiłku niech stanowi białko czyli mięso, jajka, nabiał lub tofu. Pozostała jedna czwarta to dodatek skrobiowy. Wbrew pozorom nie trzeba rezygnować z węglowodanów. Są nam potrzebne. Wybierajmy jednak mądrze, niech będzie to kasza gryczana, pęczak, razowy makaron czy pieczywo wieloziarniste. Zawarte w nich węglowodany złożone powodują powolne uwalnianie cukrów. Jedzenie ich sprawia, że unikamy niebezpiecznych skoków glikemicznych. 

Unikaj słodzonych napojów. W jednej puszce jest aż 7 kostek cukru! Używki, czyli alkohol i papierosy niech również znikną z twojego życia. Cukrzyca to tylko jedno z wielu groźnych następstw. 

Ważna jest regularność jedzenia. - Dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia zaleca się 5 posiłków dziennie - podkreśla Agnieszka Piskała-Topczewska. - Oprócz trzech większych, czyli śniadania, obiadu i kolacji, pamiętajmy też o dwóch mniejszych - drugim śniadaniu i podwieczorku. Spożywane pomiędzy głównymi daniami uzupełniają one codzienne zapotrzebowanie na witaminy i składniki odżywcze. Regularność posiłków zapewnia nam właściwy poziom glukozy we krwi i wspiera metabolizm. Zmniejsza też apetyt na dodatkowe przekąski. Dlaczego tak bardzo powinniśmy się wystrzegać podjadania? Wszystko, co dostarcza nam choćby niewielkiej ilości kalorii jest traktowane przez organizm jako posiłek i za każdym razem uruchamia procesy trawienne oraz produkcję insuliny. Zatem przy braku samokontroli jemy więc nawet 15 posiłków dziennie! Może to spowodować zaburzenia produkcji insuliny i doprowadzić do cukrzycy. Dlaczego tak się dzieje? Kiedy odczuwamy głód pomiędzy głównymi posiłkami, poziom cukru jest bardzo niski. Każda - zwykle słodka - przekąska, którą wówczas zjadamy powoduje gwałtowny skok glukozy. Podjadając, fundujemy naszemu organizmowi ciągłe wahania glikemiczne, a w dalszej perspektywie - cukrzycę. Znacznie lepiej jeść deser jako zakończenie obiadu, wówczas np. dwie kostki czekolady będą zastrzykiem energii. 

Zdrowa dieta to także sposób przyrządzania potraw. Dzięki gotowaniu na parze oraz bez wody i tłuszczu posiłki będą lekkostrawne i zachowają większość składników odżywczych. Potrawy przygotowywane tradycyjnie mają wysoki indeks glikemiczny. 

Oprócz diety koniecznie zadbaj o aktywność fizyczną. Ruch to podstawa dobrego samopoczucia i zdrowia. W przypadku cukrzycy szczególnie liczy się to, że przyspiesza przemianę materii i reguluje poziom cukru we krwi. Poza tym pomaga zrzucić zbędne kilogramy i utrzymać optymalną wagę. Ruszaj się zatem - najważniejsza jest regularność: najlepiej jeśli na ćwiczenia poświęcisz 30 minut dziennie. 

Badaj się 

Z uwagi na to, że podstawą diagnozy cukrzycy jest poziom cukru we krwi konieczne jest regularne badanie go. Badaj się co roku, zwłaszcza jeśli należysz do grupy ryzyka - zmagasz się z nadwagą lub otyłością, masz obciążenie genetyczne lub przeszłaś cukrzycę ciążową. To o tyle istotne, że początkowo cukrzyca nie daje objawów. Szacuje się, że nawet 500 tysięcy osób w Polsce ma niezdiagnozowaną chorobę. 

Dopuszczalny a chorobowy poziom glukozy we krwi:

Na czczo:

Do 110 mg/dl – wynik prawidłowy

110-125 mg/dl – wskazuje na nieprawidłową tolerancję glukozy

Powyżej 126 mg/dl – cukrzyca
 

Dwie godziny po posiłku:

poniżej 140 mg/dl – wynik prawidłowy

140-200 mg/dl – wskazuje na nieprawidłową tolerancję glukozy

Powyżej 200 mg/dl – cukrzyca